Miếng xu xoa (xu xa hay xoa xoa) có màu trong đục đẹp mắt, thanh nhẹ và đặc biệt phảng phất hương vị tanh nồng của biển
Xu xoa còn được gọi là rau xoa cho gọn - món ăn đặc trưng của miền Trung tương tự như rau câu nhưng có mùi vị khá đặc biệt mang đậm chất biển. Xu xoa thường được bán phổ biến vào mùa hè. Ở vùng đất khô cằn này, mùa hè kéo dài từ tháng 3 cho đến hết tháng 7. Đây là thời điểm người dân miền biển bắt đầu mùa vụ thu hoạch rau xu xoa (rau chân vịt) - nguyên liệu chính nấu món ăn bổ dưỡng này.
Xu xoa bám trên bề mặt các hòn đá đá hay rạn san hô, thường chỉ có từ tháng 12 đến tháng 5 Âm lịch hằng năm. Chúng có hình thù như những ngón chân vịt, màu đen. Muốn lấy được rau xu xoa phải dùng dụng cụ đặc biệt chuyên dụng mới cào nó ra khỏi đá được. Tuy nhiên, người dân chỉ có thể hái chúng vào những ngày đầu tháng và giữa tháng âm lịch vì khi đó thủy triều rút vào ban ngày, đá nổi lên thì mới hái xu xoa được.
Rau xu xoa trước khi nấu phải đem ngâm trong nước lạnh chừng một ngày để rau nở ra và nhả hết các chất bẩn còn sót lại
Xu xoa khi cào xong phải trải qua nhiều công đoạn sơ chế gần nửa tháng mới có thể đem nấu. Đầu tiên phải vò rửa cho xu xoa hết bùn bám - đây là công đoạn nhọc nhằn nhất vì bùn bám rất chặt, nếu rửa không sạch khi nấu sẽ có mùi tanh. Phải phơi sương, phơi khô, bỏ vào cối, dùng chày giã cho nát đá, rồi lại tiếp tục quay vòng lại cho đến khi cọng rau từ đen chuyển sang màu trắng mới được. Sau khi chúng thực sự sạch, xu xoa được đem phơi khô để có thể dự trữ lâu dài.
Nước sốt ăn kèm xu xoa phải nấu bằng đường bát Quảng Nam mới đúng điệu
Cách nấu xu xoa hệt như rau câu, chỉ cần bắc nồi nước sôi lên và cho xu xoa vào ninh đến khi nhừ nát, sau đó lược ép lấy nước bỏ xác. Nước xu xoa nguyên chất để nguội sau khoảng 3 giờ sẽ đông cứng như thạch rau câu và có màu trắng đục. Tuy nhiên, nấu xa xoa không cần bỏ đường như rau câu và không bỏ thêm bất kỳ thứ gì. Người mới biết món này chắc sẽ hụt hẫng và cho rằng: “Làm sao mà ăn được” nhưng đó chưa phải là bước cuối cùng đâu.
Thực chất, ăn xu xoa hơi cầu kỳ vì bạn còn phải chế biến nước sốt đi kèm mới đủ bộ. Đó chính nước đường và nước cốt dừa. Nước đường phải nấu từ đường đen hay còn gọi đường bát hoặc đường chén, giã nhuyễn gừng bỏ vào đun sôi lên. Cuối cùng, cắt xu xoa đông thành dạng viên bỏ vào chén, rưới nước đường gừng và cốt dừa lên, ăn kèm vài viên đá thì không còn gì tuyệt vời hơn.
Nếu có dịp về Quảng Ngãi hay các vùng ven biển có nhiều ghềnh đá như Quảng Nam, Quảng Ngãi, nhất là ở Lý Sơn, bạn có thể hỏi thăm nhà dân để mua xu xoa đã được làm sạch về nấu
Có thể nói, xu xoa đã trở thành món ăn quen thuộc, hấp dẫn, bổ dưỡng giúp giải nhiệt ngày hè, đặc biệt cho người dân miền Trung. Du khách đến đây không quên thưởng thức món ăn ngon, bổ, rẻ chỉ từ 5.000 đến 10.000 đồng/chén. Bởi xu xoa không chỉ là một món ăn dân dã, chân quê mà từ lâu đã đi vào đời sống người dân miền Trung với hai câu thơ: “Xu xoa ít vốn lời nhiều/ Anh về bỏ vợ theo nghề xu xoa”.
THÙY ĐAN (Tin8, Ảnh: Internet)