Cuộc đời Lý Chiêu Hoàng đầy những biến cố - Ảnh minh họa: Internet
Trong cuộc đời của mình, Lý Chiêu Hoàng từng trải qua đến 7 chức vị. Bà là nữ hoàng đầu tiên cũng là duy nhất trong lịch sử vương triều phong kiến Việt Nam. Tuy nhiên, bà chỉ ở ngôi báu hơn một năm, cộng với vai trò của bà với vận mệnh quốc gia khá mờ nhạt, thế nên, sách sử viết về bà không nhiều. Điều này khiến hậu thế ít biết về cuộc đời lắm truân chuyên của bà.
Lý Chiêu Hoàng sinh năm Mậu Dần (1218), là con gái vua Lý Huệ Tông và hoàng hậu Trần Thị Dung. Ông nội của bà, tức Lý Cao Tông được biết đến là ông vua "chơi bời vô độ, chính sự hình pháp không rõ ràng, giặc cướp nổi lên như ong, đói kém liền năm". Khi bà chào đời, nhà Lý (1010-1225) đã vào thời kỳ suy tàn.
Tới đời Lý Huệ Tông - cha bà thì đất nước càng bi đát hơn. Theo sử sách viết: “Bấy giờ thừa hưởng thái bình đã lâu ngày, giường mối dần bỏ, dân không biết việc binh, giặc cướp nổi lên không ngăn cấm được. Vua mới lên ngôi, đem việc nước giao cho Thái uý Đàm Dĩ Mông. Dĩ Mông là người không có học thức, không có mưu thuật, lại nhu nhược không quyết đoán, chính sự ngày một đổ nát".
Cha Lý Chiêu Hoàng vào cuối đời thường hay rượu chè, lâm bệnh gần như điên loạn, không thể cáng đáng nổi việc triều chính. Vào tháng 10 năm Giáp Thân (1224), chỉ huy sứ Trần Thủ Độ (anh họ của mẹ Lý Chiêu Hoàng) - người nắm quyền lực lớn nhất trong triều đình thời bấy giờ - đã buộc vua xuống chiếu lập Chiêu Thánh làm Hoàng Thái tử, nhường ngôi cho cô công chúa mới 6 tuổi, niên hiệu là Thiên Chương Hữu Đạo. Thời điểm lên ngôi báu cũng chí là khi sóng gió phủ lên cuộc đời Lý Chiêu Hoàng.
Năm 1225, Trần Thủ Độ dàn xếp cho cháu của mình là Trần Cảnh (tức vua Trần Thái Tông sau này) vào cung hầu hạ Chiêu Hoàng. Trần Cảnh được Chiêu Hoàng gần gũi, yêu mến, hay trêu đùa. Lấy lý do đó, Trần Thủ Độ dựng nên cuộc hôn nhân giữa Lý Chiêu Hoàng và Trần Cảnh rồi chuyển giao triều chính bằng cách để Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng, song thực chất là Lý Chiêu Hoàng bị ép buộc.
Lý Chiêu Hoàng xuống chiếu nhường ngôi cho Trần Cảnh vào tháng 11 năm Ất Dậu (1225). Một tháng sau, triều đình mở hội lớn ở điện Thiên An, Chiêu Hoàng trút bỏ áo ngự mời Trần Cảnh lên ngôi hoàng đế. Khi đó, Trần Cảnh trở thành vị vua đầu tiên của nhà Trần. Lúc đó, Lý Chiêu Hoàng chỉ mới 7 tuổi, được sắc phong làm hoàng hậu, gọi là Chiêu Thánh.
Cuộc hôn nhân của Lý Chiêu Hoàng và Trần Cảnh mặc dù ban đầu là được dàn dựng, nhưng sau đó, giữa họ lại nảy nở tình yêu. Trần Cảnh tuấn tú, thông tuệ, còn Chiêu Hoàng dung nhan như hoa, phẩm hạnh như ngọc. Dù tài hoa, đức hạnh như vậy nhưng Chiêu Hoàng rất khiêm từ. Bảy năm sau (1232), khi 14 tuổi, Lý Chiêu Hoàng sinh con trai nhưng không may thái tử mất ngay sau đó.
Tượng thờ vua Lý Chiêu Hoàng ở đền Rồng - Ảnh: Internet
Sau đó, bà đau ốm liên miên suốt 5 năm. Lúc này, mẹ ruột của Chiêu Hoàng là bà Trần Thị Dung đã lấy Trần Thủ Độ và được gọi là công chúa Thiên Cực. Trần Thủ Độ và Trần Thị Dung do muốn giữ lại ngai báu cho dòng họ Trần nên đã ép Trần Cảnh lấy Thuận Thiên công chúa (lúc này đang là vợ của Trần Liễu, anh trai của nhà vua). Sau đó, Lý Chiêu Hoàng bị giáng xuống làm công chúa.
Quá buồn và chán nản, Lý Chiêu Hoàng xuất gia đi tu. Sau 21 năm sống cuộc đời cô độc và buồn thảm, một biến cố lớn đến với cuộc đời bà. Song, đó cũng được xem là niềm an ủi cho những năm tháng cuối đời bà.
Trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông xâm lược lần thứ nhất (1257- 1258), tướng Lê Tần lập được nhiều chiến công, đặc biệt là công cứu Trần Thái Tông trong một trận đánh khốc liệt nên được vua đổi tên là Lê Phụ Trần.
Sau khi đánh đuổi quân Nguyên Mông ra khỏi bờ cõi, Lê Tần không chỉ được vua phong tước mà Trần Cảnh còn gả vợ cũ của mình - tức Lý Chiêu Hoàng cho Lê Tần.
20 năm sống với Lê Phụ Trần, Chiêu Thánh sinh được 2 người con. Con trai là Thượng vị hầu Tông (có nghiên cứu cho rằng người này là danh tướng Trần Bình Trọng nổi tiếng với câu nói: Ta thà làm quỷ nước Nam, chứ không thèm làm vương đất Bắc. Ta đã bị bắt thì có một chết mà thôi, can gì mà phải hỏi lôi thôi). Còn con gái của bà là Ứng Thụy công chúa Khuê.
Đền Rồng - nơi thờ vua Lý Chiêu Hoàng ở Bắc Ninh - Ảnh: Wikimapia
Theo chính sử, trong lần về thăm quê hương Cổ Pháp (nay thuộc Từ Sơn, Bắc Ninh), bà đã qua đời ở tuổi 60 và được thờ ở đền Rồng.
Như vậy, tuy là vua chính thức của vương triều nhà Lý - vương triều rực rỡ của nước Đại Việt, đặt nền móng cho sự thịnh trị của các triều đại sau này - nhưng Lý Chiêu Hoàng không được sử sách công nhận một cách công bằng. Nhà Lý có 9 vị vua nhưng chỉ có 8 vị trước bà (từ Lý Thái Tổ tới Lý Huệ Tông) được thờ tại Đền Đô, riêng bà lại thờ tại khu vực khác, gọi là Đền Rồng.
Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng do Lý Chiêu Hoàng đã để mất ngôi nhà Lý nên bị coi là mang tội với dòng họ, không được thừa nhận và phải thờ riêng. Song cũng có ý kiến cho rằng do bà lên ngôi báu khi còn quá nhỏ, nên không có công lao gì với đất nước.
Ngoài ra, về sau bà đã nhường ngôi vua, lại bị phế ngôi hoàng hậu, trở thành công chúa và cuối cùng bà theo chồng nên cũng không còn là người trong cung thất nhà Lý.
Từ khi sinh ra cho đến khi từ biệt cõi đời, bà đã trải qua 7 danh bị khác nhau: Công chúa triều Lý, Hoàng Thái tử nhà Lý, Nữ Hoàng đế nhà Lý, Hoàng hậu nhà Trần, Công chúa nhà Trần, Sư cô (thời Trần) và Phu nhân tướng quân nhà Trần. Quá nhiều biến cố xảy ra với cuộc đời bà khiến bà trở thành người có số phận lạ lùng nhất lịch sử phong kiến Việt Nam.
QUÂN ANH (Tin8, Tổng hợp)