Cây nêu là biểu tượng không thể thiếu trong mỗi dịp Tết đến xuân về - Ảnh minh họa: Internet
Trong mỗi dịp Tết, việc trồng cây nêu đã trở thành tục lệ không thể thiếu của dân tộc Việt Nam. Ông bà ta cũng có câu đối:
“Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ
Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh”
Vậy cây nêu có ý nghĩa gì trong ngày Tết cổ truyền Việt Nam?
Theo “Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam”, sự tích cây nêu được kể lại như sau:
“Ngày xưa Quỷ chiếm toàn bộ đất nước,còn Người chỉ làm thuê, và nộp phần lớn lúa thu hoạch cho Quỷ. Quỷ ngày càng bóc lột Người quá tay, và cuối cùng Quỷ tự cho mình hưởng quyền "ăn ngọn cho gốc". Người chỉ được hưởng rạ, tuyệt đường sinh nhai nên cầu cứu Đức Phật giúp đỡ. Phật bảo Người đừng trồng lúa mà trồng khoai lang. Mùa thu hoạch ấy, Người được hưởng không biết bao nhiêu củ khoai, còn Quỷ chỉ hưởng lá và dây khoai, đúng theo phương thức “ăn ngọn cho gốc”.
Sang mùa khác, Quỷ lại chuyển qua phương thức "ăn gốc cho ngọn". Phật bảo Người lại chuyển sang trồng lúa. Kết quả Quỷ lại hỏng ăn. Quỷ tức lộn ruột nên mùa sau chúng nó tuyên bố "ăn cả gốc lẫn ngọn". Phật trao cho Người giống cây ngô (bắp) để gieo khắp nơi. Quỷ lại không được gì, còn Người thì thu hoạch cơ man là trái ngô. Cuối cùng Quỷ nhất định bắt Người phải trả lại tất cả ruộng đất không cho làm nữa.
Theo truyền thuyết, cây nên được dựng trước sân nhà nhằm xua đuổi ma quỷ - Ảnh minh họa: Internet
Phật bàn với Người điều đình với Quỷ, xin miếng đất bằng bóng chiếc áo cà sa treo trên ngọn cây tre. Quỷ thấy không thiệt hại gì nên đồng ý. Khi đó Phật dùng phép thuật để bóng chiếc áo cà sa đó che phủ toàn bộ đất đai khiến Quỷ mất đất phải chạy ra biển Đông.
Do mất đất sống nên Quỷ huy động quân vào cướp lại. Trận đánh này bên Quỷ bị thua sau khi bị bên Người tấn công bằng máu chó, lá dứa, tỏi, vôi bột... và Quỷ lại bị Phật đày ra biển Đông. Trước khi đi, Quỷ xin Phật thương tình cho phép một năm được vài ba ngày vào đất liền viếng thăm phần mộ của tổ tiên cha ông. Phật thương hại nên hứa cho.
Do đó, hàng năm, cứ vào dịp Tết Nguyên đán là những ngày Quỷ vào thăm đất liền thì người ta theo tục cũ trồng cây nêu để Quỷ không bén mảng đến chỗ Người cư ngụ. Trên nêu có treo khánh đất, có tiếng động phát ra khi gió rung để nhắc nhở bọn Quỷ nghe mà tránh. Trên ngọn cây nêu còn buộc một bó lá dứa hoặc cành đa mỏ hái để cho Quỷ sợ. Ngoài ra, người ta còn vẽ hình cung tên hướng mũi nhọn về phía đông và rắc vôi bột xuống đất trước cửa ra vào trong những ngày Tết để cấm cửa Quỷ”.
Thực tế, cây nêu chính là một thân cây được ta dựng trước sân nhà trong mỗi dịp Tết. Cây nêu có đặc điểm khá đa dạng tùy thuộc vào mỗi địa phương, phong tục cũng như các dân tộc khác nhau.
Vòng tròn trên ngọn cây nêu có treo thêm nhiều thứ khác nhau tùy mỗi địa phương - Ảnh minh họa: Internet
Cây nêu gồm có thân và ngọn. Thông thường, ta thường sử dụng thân một số loại cây như tre, bương… có độ cao khoảng 5-6m. Tuy nhiên, để đảm bảo chắc chắn, một số dân tộc thiểu số sử dụng các thân cây gỗ. Trên ngọn cây nêu, người ta treo một vòng tròn nhỏ có cột thêm một số thứ như vàng mã, trầu cau, cá chép bằng giấy…
Những thứ được treo trên ngọn cây nêu nhằm để dọa quỷ sợ và “cấm cửa” quỷ vào nhà. Ngoài ra, trên cây nêu còn treo thêm một đèn lồng (hoặc bóng đèn nhỏ) được thắp sáng vào mỗi buổi tối với mục đích chỉ đường cho tổ tiên về nhà ăn Tết cùng con cháu. Ở một số cộng đồng dân tộc ít người, cây nêu còn được dựng lên để cầu cho mùa màng bội thu.
Cây nên được dựng lên vào ngày ông Công ông Táo lên chầu trời và chỉ được hạ xuống sau ngày mồng 6 Tết. Ngày nay, tục dựng cây nêu truyền thống vẫn còn được duy trì ở các vùng nông thôn, các dân tộc ít người nhưng rất ít người dân thành phố duy trì phong tục tốt đẹp này.
Thiết nghĩ, phong tục dựng cây nêu là phong tục truyền thống và rất có ý nghĩa trong mỗi ngày Tết cổ truyền. Dù ở thành thị hay nông thôn thì nhà nhà, người người nên có ý thức hơn nữa trong việc giữ gìn phong tục tốt đẹp này.
TỪ MINH (Tin8)