Giáo sư Nguyễn Văn Tuấn cho biết giáo sư ở Australia được xem là chức vụ, nên không ai giữ chức này suốt đời.
Giáo sư Nguyễn Văn Tuấn, Đại học New South Wales (Australia) về vấn đề bổ nhiệm giáo sư ở Australia.
- Quy trình bổ nhiệm giáo sư ở Australia như thế nào, thưa ông?
- Giống nhiều nước nói tiếng Anh như Mỹ, Canada, Anh…, Australia hiện có ba cấp giáo sư: assistant professor (giáo sư trợ lý), associate professor (phó giáo sư) và professor (giáo sư). Giáo sư là một chức vụ trong hệ thống đại học nên không có khái niệm tiến phong, chỉ có bổ nhiệm. Việc này do các đại học thực hiện thông qua một quy trình chuẩn, gồm bốn bước:
Bước 1, ứng viên soạn thảo hồ sơ khoa học và đệ trình cho khoa trưởng. Hồ sơ bao gồm lý lịch khoa học, bản sao 10 bài báo quan trọng trong sự nghiệp và 5 bài báo trong 5 năm qua, kèm theo văn bản giải thích tại sao ứng viên đáp ứng các tiêu chuẩn đề ra cho chức vụ giáo sư.
Bước 2, khoảng 2-3 tháng sau ngày đệ trình cho khoa, hội đồng bổ nhiệm và đề bạt (committee of appointment and promotion) cấp khoa họp, xem xét hồ sơ, và gửi ra ngoài trường cho các giáo sư khác bình duyệt.
Bước 3, khoảng 2-3 tháng sau khi nhận được bình duyệt của các giáo sư bên ngoài, hội đồng bổ nhiệm và đề bạt cấp trường sẽ họp và phỏng vấn ứng viên (nếu ứng viên có cơ hội được mời phỏng vấn). Sau đó, hội đồng sẽ xem xét có nên bổ nhiệm hay đề bạt ứng viên.
Bước 4 là quyết định bổ nhiệm, thường do hiệu trưởng đại học ký.
Đó là quy trình chung, nhưng có khi còn tùy thuộc vào cấp giáo sư nữa. Ví dụ đề bạt từ phó giáo sư lên giáo sư thực thụ thì còn phải qua hai lần phỏng vấn, chứ không phải một lần cho cấp phó giáo sư. Các thủ tục rất đơn giản và minh bạch. Đại học Tôn Đức Thắng ở Việt Nam cũng có quy trình tương tự.
- Việc bổ nhiệm giáo sư ở Australia dựa trên những tiêu chí nào?
- Tiêu chí giống nhau, nhưng tiêu chuẩn tùy thuộc vào trường đại học, cấp giáo sư và ngạch bổ nhiệm. Ở Australia có hai ngạch bổ nhiệm giáo sư là nghiên cứu khoa học và giảng dạy. Nhưng dù ở ngạch hay cấp nào thì ứng viên vẫn được xét duyệt dựa trên 5 tiêu chí chính: Thành tích nghiên cứu khoa học; thành tích giảng dạy và đào tạo; đóng góp cho chuyên ngành trên bình diện quốc gia và quốc tế; đóng góp cho trường đại học; đóng góp cho cộng đồng xã hội và chính sách công.
Mỗi tiêu chí có một nhóm tiêu chuẩn. Chẳng hạn trong tiêu chí về nghiên cứu khoa học, hội đồng sẽ xem xét đến phẩm chất và thành tựu nghiên cứu khoa học của ứng viên. Phẩm chất khoa học được đánh giá qua số trích dẫn (chứ không phải số bài báo), tập san công bố, tác động đến chuyên ngành… Không có con số cụ thể vì những chỉ số vừa kể chỉ có tính tham khảo.
Tuy nhiên, có những con số “hiểu ngầm” như ở các trường Go8 (thuộc nhóm 8 đại học nghiên cứu) thì một giáo sư phải có chỉ số H (được tính toán dựa vào số công trình công bố và số lần trích dẫn) từ 20 trở lên, phó giáo sư phải có chỉ số H 15 trở lên.
Theo kinh nghiệm của tôi, người đã và đang ngồi trong các hội đồng này thì một giáo sư đạt được những “chuẩn” đó thường có ít nhất 100 bài báo khoa học, còn phó giáo sư thì phải cỡ 40 trở lên. Đó là tiêu chuẩn cho ngạch giáo sư nghiên cứu, còn ngạch giáo sư giảng dạy thì có phần thấp hơn.
Mấy năm gần đây, một tiêu chuẩn quan trọng khác là thu hút tài trợ. Tôi thấy rất nhiều hồ sơ giáo sư nhấn mạnh đến số tiền (thường là bạc triệu USD) mà họ đem về cho trường. Lý do là mỗi đôla họ đem về cho trường thì trường được hưởng 30 cent. Do đó, thu hút tài trợ vừa là một thước đo đóng góp cho nhà trường, vừa là một tín hiệu được đồng nghiệp ghi nhận.
- Trong 5 tiêu chí ông vừa nói, cái nào là quan trọng nhất?
- Tiêu chí về nghiên cứu khoa học dù có thể quan trọng nhất, nhưng vẫn chưa đủ để được bổ nhiệm hay đề bạt chức vụ giáo sư. Một giáo sư thực thụ trước hết phải là người “lãnh đạo khoa học”. Ứng viên phải chứng minh khả năng này qua các hoạt động khác, như: đóng vai trò quan trọng trong các hiệp hội chuyên môn cấp quốc tế, các hội đồng xét duyệt tài trợ khoa học, hội đồng biên tập của các tập san khoa học có uy tín.
Ứng viên còn phải chứng minh mình được đồng nghiệp quốc tế công nhận qua các hình thức, như làm chủ tọa hay được mời giảng trong các hội nghị quốc tế, được mời viết xã luận và tổng quan… Tất cả những tiêu chí này tuy chẳng có thước đo cụ thể, nhưng có khi lại là yếu tố quyết định cho sự thành bại trong bổ nhiệm và đề bạt.
Một tiêu chí khác quan trọng không kém là...